به نقل از «آنا»

اختراعی با قدمت دوهزار سال| یخچال‌هایی در دل کویر

تاریخ انتشار: ۴ اردیبهشت ۱۴۰۳ | کد خبر: ۴۰۱۷۹۸۵۴

خبرگزاری علم و فناوری آنا- هدا عربشاهی: اقلیم گرم‌وخشک نواحی مرکزی ایران، ساکنان این مناطق را از دیرباز به مبتکران و مهندسان زبده‌ای تبدیل کرده است که ازطریق نوآوری‌های شگفت‌انگیز درطول هزاران سال توانسته‌اند بیابان‌های ایران را به مناطقی مناسب برای زیستن تبدیل کنند. قنات، بادگیر و آب‌انبار ازجمله ابتکارات خلاقانه‌ای به‌شمار می‌روند که هوا را برای استراحت خنک و دلپذیر و آب را انبوه، شیرین و گوارا می‌کنند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اما شاید بتوان گفت یکی از خلاقانه‌ترین نوآوری‌های مردمان باستان این سرزمین اختراع سازه‌ کوزه‌مانند غول‌پیکری است که کل فصل گرما، یخ و مواد غذایی تازه را برای مردم به ارمغان می‌آورد. وسیله‌ای که به آن یخچال (چاله پر از یخ) می‌گفتند. نامی که در زبان فارسی تا به امروز برای نامیدن دستگاه‌های خنک‌کننده مواد غذایی کاربرد دارد.

****

یخچال‌ها، خنک‌کننده‌های تبخیری کهنی هستند که حدود ۴۰۰ سال پیش‌ازمیلاد ابداع شده‌اند. این سازه‌های مخروطی یا تخم‌مرغی غول‌پیکر کمک می‌کنند که یخ در ماه‌های سردتر ساخته و جمع‌آوری و درطول سال برای مصارفی چون نگهداری غذا و تهیه فالوده استفاده شود. یخچال‌ها ویژگی‌های مختلف و متنوعی داشتند. بعضی‌ از آنها به سوراخ‌هایی در قسمت انتهایی مجهز بودند که هوای خنک به قسمت وسیع زیرزمین سازه که در آن یخ ساخته و نگهداری می‌شد، جریان یابد و سوراخ‌هایی در نزدیکی قسمت‌های فوقانی وجود داشت که هوای گرم ازطریق آنها به بیرون هدایت می‌شد. معمولاً برای اطراف این یخچال‌ها دیواره‌هایی ساخته می‌شد تا آبی را که برای یخ‌سازی استفاده می‌شد همواره زیر سایه نگه دارند. همچنین دیواره‌های بسیار ضخیم ضدآب و مقاوم در برابر حرارت از ملاتی به نام ساروج ساخته می‌شد. ساروج مخلوط خاصی از ماسه، خاک رس، سفیده تخم‌مرغ، آهک، موی بز و خاکستر است.

بسیاری از این بناهای نبوغ ایرانیان باستان هنوز هم پس‌از گذشت صدها سال وجود دارند. یکی از دردسترس‌ترین این یخچال‌ها نزدیک نارین‌قلعه در میبد، استان یزد است، اما در شهرهای دیگری چون یزد، کرمان و ابرکوه هم نمونه‌هایی از یخچال‌ها را می‌توان دید.

تصویر۱- یخچال ابرکوه، استان یزد- عکس از هدا عربشاهی

ویژگی‌های ساختاری یخچال

یخچال‌های سنتی ایرانی همواره موضوع جذابی برای معماران، مهندسان، فیزیکدانان، مورخان و باستان‌شناسان بوده‌اند. یکی از مطالعات اخیری که درباره این سازه‌های گلی انجام شده است را شرکت معماری Max Fordham R+I در انگلستان انجام داده است. هدف از این مطالعه جامع، درک بهتر شیوه‌های به‌کاررفته در یخچال‌ها برای استفاده از آنها در طراحی سازه‌های کم‌مصرف امروزی است. 

این گروه از پژوهشگران از روش‌های مدل‌سازی عددی برای شبیه‌سازی انتقال‌های حرارتی مختلف که فرآیندهای یخ‌سازی و ذخیره‌سازی یخ را کنترل می‌کنند استفاده کرده‌اند و توانسته‌اند مقدار یخی را که می‌توان ساخت و مقدار یخی را که می‌توان طی یک‌سال نگه داشت تخمین بزنند.

یخچال میبد

یخچال‌ها در سراسر ایران در مناطقی یافت می‌شوند که شرایط اقلیمی در آنها به گونه‌ای است که امکان یخ‌زدن آب طی زمستان وجود دارد یا می‌توان یخ و برف را از مناطق کوهستانی مجاور تهیه کرد. یکی از مناطقی که با این ویژگی‌ها سازگاری کامل دارد شهر میبد در فلات ایران است با یخچالی که قدمتش حدود ۴۰۰ سال گزارش شده است.

این مجموعه شامل حوض کم‌عمق یخ‌سازی است که هرشب از طریق آبراه آب شیرین قنات پر می‌شد و دیوار سایه‌بان، حوض را در برابر گرمای خورشید زمستانی با زاویه کم محافظت می‌کرد. ارتفاع گنبد بخچال میبد حدود ۱۵ متر و عمق گودالش حدود ۵ متر است. ضخامت دیواره‌های گنبد در قاعده حدود ۲ متر و در بالای آن حدود نیم‌متر است و سوراخی به‌عنوان دریچه در آن تعبیه شده است. بعضی منابع گزارش می‌دهند که سطح بیرونی گنبد را با لایه ضخیمی از کاهگل پوشانده بودند تا به‌عنوان عایق، محفظه را از گرمای خورشید محافظت کند. اقلیم یزد، همانند سایر نقاط بیابانی مناطق مرکزی ایران، بسیار خشک و دارای تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد است و میانگین بارندگی در این استان سالانه کمتر از ۱۰۰ میلی‌متر در سال است.

دمای هوای این منطقه در شب‌های زمستان می‌تواند حتی به ۵- درجه سانتی‌گراد و در روزهای تابستان تا ۴۵ درجه سانتی‌گراد برسد. شیرکوه با ارتفاع ۴هزارو۷۵ متر در بلندترین نقطه‌اش از سطح آب‌‌های آزاد، در استان یزد، در فاصله ۲۰ کیلومتری شهر تفت، منطقه‌ سردسیر و یخبندانی این استان کویری است.

تولید یخ

همان‌طورکه گفته شد پیرامون سازه یخچال، حوض کم‌عمقی زیر سایه دیوار سایه‌بان ساخته شده است. طی روزهای زمستان، آب ازطریق قناب وارد این حوض می‌شد و درطول شب، تمام آب داخل آن به‌تدریج، منجمد می‌شد. هر صبح کارگران، این یخ‌ها را به گودال مرکزی داخل یخچال انتقال می‌دادند و مجددا مسیر انتقال آب را به حوض باز می‌کردند. این کار در تمام فصل سرد انجام می‌شد تا کل گودال مملو از یخ شود.

مساحت حوض یخ‌سازی در یخچال میبد تقریباً ۴۰۰ مترمربع است. برای این اندازه، نتایج شبیه‌سازی سالانه نشان می‌دهد که مقدار کل یخ تولیدشده طی فصل زمستان معادل ۵۰ مترمکعب بوده که حجمی معادل ۳میلیون قالب یخ امروزی و برابر با حدود ۲۰درصد از اندازه گودال در پایه گنبد ذخیره یخ است.

(تصویر ۲- یخچال میبد- عکس از هدا عربشاهی)

ذخیره یخ

گفته می‌شود که از یخ این یخچال، هم به‌عنوان مخزن ذخیره مواد غذایی عمومی شهر و هم برای عرضه به مردم به‌صورت خرده‌فروشی به‌دست یخ‌فروش‌های دوره‌گرد استفاده می‌شد. و ازاین‌رو، مدیر یخچال بسیار مشتاق بوده است که تا حد ممکن یخ را حفظ و از ذوب‌شدن آن جلوگیری کند. سرعت ذوب یخ در انبار یخ به‌ عوامل مختلفی چون متغیرهای آب‌وهوایی ازجمله دما و شدت نور خورشید، خواص حرارتی سازه یخچال و نحوه مدیریت ساختمان بستگی داشته است. شبیه‌سازی‌های حرارتی دینامیک سه‌بعدی برای بررسی انتقال حرارت در این یخچال نشان می‌دهد که برای دیواره‌های خشتی با ضخامت ۱ متر به‌علاوه عایق کاهگلی با ضخامت ۱ متر، مقدار انتقال حرارت برابر با ۰.۱ وات‌/مترمربع در کلوین و ارزش جرم حرارتی برابر با ۱۵۰ کیلوژول/مترمربع در کلوین است. برای رسیدن به این مقادیر در سازه‌ای امروزی به دیوارهایی با سطح پوشیده از ۱۰۰میلی‌متر بتن به‌اضافه ۴۰۰ میلی‌متر عایق پلی‌استایرن نیاز است.

همچنین با فرض اینکه گودال ذخیره یخ تا ماه ژانویه (اوایل بهمن) به‌طور کامل پر می‌شده است، نتایج مدل‌سازی‌ها نشان می‌دهد که در وضعیت دیواره‌های خشتی با ضخامت نیم‌متر به‌اضافه عایق کاهگل به ضخامت نیم‌متر تقریبا ۲۰ درصد از یخ تا سپتامبر (اوایل شهریور) ذوب می‌شد و این یعنی تا شروع فصل جدید سرما، یخچال همچنان از ذخیره کافی یخ برخوردار بوده است.

انتهای پیام/

منبع: آنا

کلیدواژه: علم پلاس یخچال نوابغ ایرانی یخچال ها یخ سازی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ana.press دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «آنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۴۰۱۷۹۸۵۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

چگونه مصرف برق یخچال فریزر را کاهش دهیم؟

میزان مصرف برق یخچال فریزر‌های خانگی در طول یک شبانه‌روز بسته به نوع تکنولوژی ساخت و کارخانه سازنده آن از ۱.۸ تا سه کیلووات ساعت متغیر است. اگر میانگین مصرف برق یخچال فریزر‌ها را درحدود ۲.۵ کیلووات ساعت در شبانه‌روز در نظر بگیریم، برق مصرفی این دستگاه‌ها به طور متوسط در هر ماه ۷۵ کیلووات ساعت است که با احتساب ۲۱ میلیون دستگاه یخچال فریزر به طور تخمینی در کشور، سالانه ۲۷۵۰۰ گیگاوات ساعت برق توسط این دستگاه‌ها مصرف می‌شود.

در این بین یخچال‌های بدون برچسب یا بازده انرژی پایین (F و G) تقریبا دو برابر یخچال‌های بهینه و بازده انرژی بالا (A و +A) برق مصرف می‌کنند که مصرف‌کنندگان می‌توانند با اجرای راهکار‌ها و رعایت توصیه‌هایی نقش موثری را در کاهش مصرف انرژی این وسائل و در نهایت کاهش هزینه‌های خود ایفا کنند.

مصرف‌کنندگان باید هنگام خرید یخچال فریزری را انتخاب کنند که با توجه به برچسب انرژی دارای بالاترین بازده و کم‌ترین مصرف انرژی باشد. همچنین حجم یخچال فریزر باید با توجه به نیاز و تعداد افراد خانواده انتخاب شود تا از فضای آن به طور کامل استفاده شود. در بسیاری از موارد یک یخچال فریزر ۱۴ فوت می‌تواند نیاز یک خانواده دو تا چهار نفره را برآورده سازد.

علاوه‌براین برفک‌های یخچال و فریزر را به طور منظم آب کنید، زیرا با افزایش قشر برفک، مصرف انرژی بالا می‌رود، با انتخاب یخچال‌های مجهز به سیستم برفک‌زدای اتوماتیک (NoFrost)، مصرف برق بدون دخالت مصرف کننده کاهش می‌یابد.

وقتی یخچال یا فریزر در کنار دستگاه‌های گرمازا مثل اجاق گاز، آبگرم کن، شوفاژ و همچنین زیرنور مستقیم خورشید قرار داشته باشد، مصرف انرژی آن افزایش می‌یابد، لذا اگر مکان مناسب دیگری برای یخچال فریزر در آشپزخانه وجود ندارد، با یک پوشش مناسب (عایق حرارتی) یخچال فریزر را از حرارت و گرما حفظ کنید.

علاوه بر این فضای پشت یخچال و فریزر برای گردش هوا باید حداقل به اندازه ۱۰ سانتی‌متر با دیوار فاصله داشته باشد. ضمنا لازم است لوله‌های پشت یخچال و فریزر حداقل سالی دوبار گردگیری شود. رعایت این موارد سبب انتقال حرارت بهتر بین هوا و لوله‌ها خواهد شد.

پایه‌های یخچال فریزر باید روی یک سطح تراز و صاف قرار گیرد. عدم رعایت این موضوع باعث می‌شود تا در یخچال به طور کامل بسته نشده، در نتیجه هوای سرد یخچال، خارج  و هوای گرم وارد آن شود که باعث افزایش کارکرد یخچال و در نهایت بالا رفتن مصرف برق آن می‌شود.

مواد غذایی پخته شده و داغ را پیش از سرد شدن کامل داخل یخچال فریزر قرار ندهید و از گذاشتن همزمان مقدار زیادی مواد غذایی داخل یخچال و به ویژه فریزر خودداری کنید. این کار فشار زیادی را بر موتور آن واحد خواهد کرد.

از کنار هم چیدن و چسباندن ظروف و مواد غذایی داخل یخچال فریزر پرهیز کنید، چرا که این کار گردش هوا را در داخل یخچال فریزر دچار اختلال کرده و سبب افزایش مصرف برق می‌شود.

برای نگهداری مواد غذایی، پس از گذاشتن آنها داخل کیسه‌های فریزر، درب آنها را به صورتی ببندید که دیگر هوای اضافی در داخل آن وجود نداشته باشد. در ضمن روی هر یک از کیسه‌ها، برچسبی که حاوی مشخصاتی نظیر نام مواد غذایی، نوع آن (سرخ شده، پخته، خام و …) و تاریخ انجماد است را بچسبانید. چنین برچسبی را با اطلاعات کلی‌تر شامل فهرست مواد غذایی داخل هر سبد، کشو، قفسه و یا طبقه نیز تهیه کرده و در محل مناسب بچسبانید. به این ترتیب دستیابی به مواد غذایی مورد نیاز بسیار آسان، سریع و سهل‌الوصول خواهد شد.

از باز و بسته کردن بیهوده درب یخچال یا فریزر پرهیز کنید و سعی کنید در موقع باز کردن درب، مدت طولانی باز نماند. همچنین نوار لاستیکی درب یخچال وفریزر به مرور زمان، انعطاف و کارآیی خود را از دست می‌دهد. توصیه می‌شود که سالی یک بار سالم بودن نوار‌ها کنترل شود تا در صورت کوچک‌ترین نشت هوا، نسبت به تعویض آنها اقدام گردد.

افتادگی درب یخچال یا فریزر به مرور زمان باعث بسته نشدن کامل درب و جدا شدن نوار لاستیکی از درب یخچال می‌شود که باید نسبت به تعویض لولای درب اقدام گردد تا از اتلاف برق به جهت خروج هوای سرد یخچال جلوگیری شود.

از گذاشتن بطری‌های حاوی نوشابه‌های گازدار در قسمت جایخی یخچال‌ها و یا قرار دادن آنها در فریزر جدا خودداری نمایید. این کار باعث می‌شود تا پس از انجماد کامل مایع در داخل بطری، درب بطری باز شود و یا براثر فشار زیاد به بطری، بطری شکسته و مایع آن در داخل فریزر و یا جایخی یخچال پراکنده شود.

عدم رعایت همین موضوع باعث می‌شود تا حداقل زمانی بین ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در یخچال فریزر را برای تمیز کردن ناشی از ترکیدن بطری باز بگذاریم که خود باعث اتلاف انرژی زیادی خواهد شد.

از قراردادن انواع قوطی‌های کنسرو، رب گوجه فرنگی، گالن‌ها و بطری‌های حاوی شربت، ترشیجات، شیشه‌های مربا، عسل و … داخل یخچال خودداری کنید. این کار باعث اشغال بی‌مورد فضای یخچال و به طبع آن افزایش مصرف برق دستگاه خواهد شد.

با توجه به این‌که در فصول گرم دلیل باز و بسته شدن زیاد درب یخچال به منظور استفاده از آب خنک است، حتی‌الامکان در هنگام خرید این وسیله، یخچال فریزری را انتخاب کنید که دارای آب سرد کن باشد.

در صورت تمایل و نیاز به خرید یخچال فریزر‌های سایدبای‌ساید حتما دستگاهی را انتخاب کنید که علاوه بر داشتن آب سردکن و یخ‌ساز دارای درب‌های مجزا باشد. همچنین در هنگام خرید به بسته شدن کامل درب‌ها و مرغوبیت و چسبندگی نوار لاستیکی درب یخچال فریزر دقت و توجه کافی داشته باشید.

تنظیم صحیح و به موقع ترموستات یخچال و یا فریزر نقش مهمی در کاهش مصرف انرژی این وسائل خواهد داشت و به عبارتی تنظیم نادرست و یا عدم توجه به تنظیم به‌موقع ترموستات باعث فاسد شدن و یا یخ‌زدگی مواد غذایی و به طبع آن افزایش مصرف انرژی خواهد شد؛ بنابراین درجه ترموستات فریزر را معمولا روی ۱۸ درجه زیر صفر و درجه ترموستات یخچال را روی چهار درجه بالای صفر تنظیم کنید.

برای شست‌وشوی جداره‌های داخلی یخچال فریزر چه هنگامی که برای اولین بار می‌خواهید از آن استفاده کنید و چه زمانی که قصد تمیز کردن آن را دارید، از مخلوط آب نیم گرم و جوش شیرین (هر لیتر آب یک قاشق جوش شیرین) و یک قطعه اسفنج نرم استفاده کنید و سپس آن را با پارچه‌ای نرم و تمیز خشک کنید.

پس از هربار شست‌وشو برای یکنواخت شدن سرمای داخل یخچال فریزر باید مدتی (از زمان روشن شدن اولیه تا خاموش شدن کمپرسور یخچال) یخچال فریزر خالی بوده و با درب بسته کار کند.

در خصوص برچسب انرژی این محصول نیز باید گفت، برچسب انرژی از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده که هر قسمت نمایانگر اطلاعاتی است که خریداران یخچال فریزر می‌توانند با توجه به این اطلاعات درهنگام خرید، دستگاهی را انتخاب کنند که در مقایسه با سایر مدل‌های مشابه از کارآیی و بازدهی بیشتر و مصرف انرژی کمتری برخوردار باشد.

سه قسمت اولیه این برچسب که در تمامی وسائل انرژی بر خانگی مشترک است به ترتیب نمایانگر علامت تجاری شرکت سازنده، نام شرکت سازنده و مدل دستگاه است. قسمت چهارم آن نیز آرم سازمان ملی استاندارد و قسمت پنجم که مهم‌ترین بخش آن محسوب می‌شود برچسب انرژی است به وسیله (۷) حرف لاتین از +++A تا D و (۷) رنگ سبز تا قرمز مشخص شده و هر یک از حروف و رنگ‌ها معرف درجه‌ای از مصرف انرژی دستگاه است.

حرف A+++ و رنگ سبز پررنگ نشانگر کم‌ترین مصرف انرژی و بیشترین بازدهی و حرف D و رنگ قرمز نشانگر بیشترین مصرف انرژی و کمترین میزان بازدهی دستگاه است. مصرف‌کنندگان می‌توانند در هنگام خرید یخچال فریزر با دقت و توجه به حرف لاتین درج شده و رنگ مشخص شده دراین قسمت از میزان کارآیی و بازدهی و همچنین مصرف انرژی دستگاه اطلاع یابند.

 ردیف‌های بعدی در یخچال فریزر نشانگر میزان مصرف انرژی دستگاه مورد نظر براساس استاندارد ملی تدوین شده براساس کیلووات ساعت در سال، حجم خالص یخچال فریزر براساس آزمون استاندارد، درجه بندی قسمت انجماد و میزان صدای تولید شده توسط یخچال فریزر را نشان می‌دهد.

منبع: ایرنا

باشگاه خبرنگاران جوان وب‌گردی وبگردی